نقد و حکم

دوستی کتابی برایم فرستاده است از آقای کیوان پهلوان که قبلا کتاب خوبی از وی در باب رضاشاه خوانده بودم. کتاب دقیق و روشنگری که قسمت های تاريک مانده ای از زندگی رضاشاه را بیان می کرد. آن کتاب بعد از کتاب آقای نیازمند به نظرم کتاب ماخذ خوبی بود و هست درباره رضاشاه. اما این کتاب اخیر که به دستم رسید گویا مخصوص بررسی کتب سیاسی معاصرست و در بخش اولش کتاب بی ارزش من "این سه زن" را هم نقد فرموده اند. به مرحمت دوستی که کتاب را فرستاده بود، و به هوای آن کتاب اول ، رفتم این کتاب را هم بخوانم اول فصلش به نام خود برخوردم، شانسی صفحه ای را گشودم که نمونه ای از خروار باشد. دیدم نباید بقیه اش را بخوانم چون من هم مثل همه ممکن است ضعف نفس داشته باشم و از این که کسی با چنین لحنی دور از ادب درباره ام سخن بگوید خشم بگیرم.بنابراین از آن گذشتم و همین قدر توضیح را بسنده می کنم.

من هرگز ادعای نوشتن تاریخ نکرده ام . کتابم حتی سیاسی هم نیست و اولش هم نوشته ام این تاریخ نیست. اما برای تقریبا هر تصویری که "در این سه زن" داده ام با اين و آن سخن گفته ام و بعضی را نوار گرفته ام. با وجود این با نوشتن "این کتاب تاریخ نیست" در پیشانی کتاب زحمت منقدان کم کرده ام.بنابراین لازم نبود که منقدی بگوید تو که به سن و سالت نمی رسد چطور از گریه رضاشاه در بچگی خبر داری.

از فصل مربوط به خودم و به قصد نشان دادن نادرستی مطالب این سه زن که گذشتم و به بقیه فصول کتاب رفتم دیدم یک امر را باید به نویسنده تذکر داد که هیچ ربطی به آن چه درباره من مرحمت فرموده اند ندارد.

این که کسی به خاطر تعلق های خانوادگی و یا همشهری گری و یا شیفتگی های شخصیتی و حتی از سر وطن دوستی شخصیتی مانند رضاشاه را پسندیده باشد فهمیدنی است، عیبی هم ندارد، حتی حسن می تواند بود. و این که چنین کسی از میان دریای نسخ متعدد و گفته های متضاد به زحمتی هر چه را مثبت است درباره کسی مانند رضاشاه جمع کرده باشد، این هم باز کار بدی نیست. دست کم معمول است. تازگی ها کسانی به فکرشان افتاده که همین کار را با دکتر مصدق و دکتر شریعتی و دیگران بکنند [از جهت منفی] و آقای پهلوان هم همین کار را کرده اند با دید مثبت. چه خوب. چه خوب که ما مردم قهرمانان تاریخی خود را عزیز بداریم. این از نظر من درباره کار ایشان.

اما این که آدمی دانسته ها و یا ندانسته های خود را مطلق بگیرد و کار را تمام شده تلقی کند و به اساس همین متر به داوری دیگری مشغول شود و با کلمات و جملاتی که ممکن است بی ادبانه باشد با علامت های تعجب و استفهام دیگران را متر کند، به نظر صحیح نمی رسد. به ویژه اگر درباره کسی باشد که خود نوشته کتابم تاریخ نیست و ادعائی نداشته باشد.

مطمئن هستم که روزی ما هم متمدن خواهیم شد. از جمله خواهیم فهمید که آدم متمدن به دیگران آگاهی می دهد، در حقیقت با دیگران گفتگو می کند، یا پیشنهاد می کند، حکم صادر نمی کند. آن هم درباره اشخاص. عیب اکثریتی از ما این است که مدام حکم صادر می کنیم و مطلق زده هستیم. اصلا هم برایمان مهم نیست که شان صدور حکم داریم یا نداریم و اهلیتش را داریم یا نداریم. داوری و حکم صادر کردن مدام از حسن های آدم قرن بیست و یکم نیست.

مطئمئن هستم که روزی از همین روزها ، یکی از جوانان با حوصله و زمان کافی خواهد نشست و اسناد دیگری را در برابر خواهد نهاد و آن وقت هر چه در کتاب آقای پهلوان با آن اسناد نمی خواند نادرست معرفی خواهد کرد. این کاری است که از حوصله و مجال من بیرون است. اما شايد آن روز نویسنده محترم متوجه شوند که به جای این مجموعه ای که ايشان گرد آورده اند از هر مثبت است درباره رضاشاه، نوشته ها و اسناد دیگری هم وجود دارد، هر دو به یک میزان احتمال خطا دارد.

کار بهتر همان است که در ممالک راقیه معمول است. نوشته ها، نظرات، اسناد و معتقدات خود را عرضه کنیم و بگذاریم روزگار داوری کند. عجله نکنیم که این همان کاری است که دیکتاتورها می کنند و سعی می کنند به جای آیندگان درباره خود داوری کنند. وسایل و امکاناتش را هم فراهم می آورند و برای علاقه مندان بعدی خود می گذارند.

به هر حال باید از کوشش های آقای پهلوان در باب معرفی رضاشاه سپاسگزار و قدردان بود. من برای آن که ارج کار ایشان را به جا آورده باشم همین جا اعلام می دارم که هر آن چه ایشان درباره فامیل بلند مرتبه خود نوشته اند درست است، و هر آن چه من نوشته ام [الا مثبت هایش] غلط است و قابل استناد نیست. و همین جا از اهل تحقیق که ممکن است به خطا به عنوان کتاب ماخد .به رمان ها و روایت های من رجوع کنند دعوت می کنم که کتاب های دیگری را که آقای پهلوان معرفی کرده اند بخوانند

من وظیفه ای که برای خود شناختم این بود و هست که به اندازه خود نسل نو را با تاریخ کشورش آشنا کنم، اگر در این مسیر به علت قلت بضاعت و کمبود امکانات، یا به قصد جذابیت بخشیدن به روایت سیاهی را سفید کرده و حقی ناحقی گذاشته باشم، البته که باید از اهل معنا عذر خواست.